HISTORIA PARAFII

Historia parafii pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej, podobnie jak historia miasta, sięga czasów średniowiecza. Doskonale odbijają się w niej burzliwe dzieje Brodnicy. Obecnie najstarsza parafia w mieście jest równocześnie siedzibą dekanatu.

Dzisiejsza parafia św. Katarzyny powstała pod koniec XIII w. Wydzielono ją z wcześniej istniejącej parafii w Świeciu nad Drwęcą. Nie ma jednoznacznej informacji, kto był jej fundatorem. W źródłach podawani są Krzyżacy oraz pleban Mikołaj Wowelin z Sandomierza. Stojący do dziś kościół został zbudowany najprawdopodobniej w latach 1310 – 1340, choć podawane są również inne daty. Z kroniki Piotra Dusburga, który opisuje zabicie plebana podczas najazdu Litwinów 29.09.1298 r., wynika, że na miejscu obecnego kościoła gotyckiego stała drewniana świątynia. W czasach średniowiecza parafią opiekowali się Krzyżacy. Nie jest znana data pierwszej konsekracji świątyni, która w XIV w. nosiła wezwanie Najświętszej Maryi Panny i św. Katarzyny Aleksandryjskiej.

W najwcześniejszych wiekach istnienia parafii Brodnica wydała kilka ciekawych osobowości. Proboszcz tutejszej parafii z lat 1420 – 1422 Peregrinus Cegenberg w roku 1416 brał udział w obradach soboru w Konstancji. Z kolei brodniczanin Jan Malkow pełnił funkcję kapelana papieża Bonifacego IX. Ponadto w 1445 r. z inicjatywy biskupa chełmińskiego w Brodnicy odbył się synod laików. W czasach średniowiecza parafia św. Katarzyny była w posiadaniu relikwii Krzyża Świętego, które przechowywano w kaplicy pod wieżą.

Warto wspomnieć, że na początku XV w. pojawiły się wzmianki dotyczące funkcjonowania szkoły parafialnej, która w późniejszych wiekach została przejęta przez ewangelików. Również kościół kilkakrotnie przejmowany był przez luteranów. Po raz pierwszy trafił w ich ręce w 1554 r. Jednak już 07.03.1598 r. bp Jan Praevenius odzyskał kościół farny dla katolików. Po raz kolejny kościół znalazł się w rękach ewangelików w latach 1628 – 1629, kiedy w Brodnicy panowali Szwedzi. Na mocy rozejmu w Starym Targu (1629 r.) kościół powrócił do katolików, którzy zobowiązali się uznać prawo protestantów do publicznego wyznawania wiary. Wpływ na losy katolicyzmu w Brodnicy miała również Anna Wazówna, która w 1622 r. sprzeciwiła się sprowadzeniu benedyktynek do Brodnicy. Istotnym okresem w dziejach Brodnicy i parafii był potop szwedzki. W latach 1655 – 1659 miasto znajdowało się w rękach Szwedów, a kościół – protestantów. Potop szwedzki wpłynął w znacznym stopniu na spadek liczby parafian. Po odzyskaniu świątyni, odbyła się jej kolejna konsekracja, której dokonał w 1660 r. biskup Adam Kos.

W XIX w., kiedy Brodnica znajdowała się w zaborze pruskim, katolicy nie chcieli dopuścić do kolejnego przejęcia świątyni przez protestantów. W związku z tym w latach 1827 – 1830 włączyli się w budowę kościoła, który dziś jest znany jako kościół szkolny. Został on poświęcony 04.04.1839 r. i służył ewangelikom przez 115 lat. Pod koniec II wojny światowej na przełomie lutego i marca 1945 r. został sprofanowany przez żołnierzy sowieckich. Po wojnie kościół trafił w ręce katolików. W jego uprzątnięciu pomogli brodniccy harcerze, kościół został konsekrowany 07.12.1947 r. przez biskupa Kazimierza Józefa Kowalskiego.

II wojna światowa miała ogromny wpływ na losy katolickich kapłanów z Brodnicy, z których część została aresztowana i osadzona w obozach. Proboszcz parafii pw. św. Katarzyny – ks. Walerian Ossowski został aresztowany przez Gestapo już w 1939 r., zmarł w obozie w Stutthofie. Również dwóch wikariuszy tej parafii – ks. Mariusz Metler i ks. Alfons Szczepański – przeszło przez obóz w Stutthofie, następnie trafili do Sachsenhausen i Dachau, gdzie doczekali wyzwolenia. Dzięki pomocy ze strony niemieckich mieszkańców Brodnicy aresztowania uniknął prefekt Liceum i Gimnazjum im. Filomatów Ziemi Michałowskie – ks. Leonard Rzóska, który przez cały czas okupacji był wikariuszem w parafii. Aresztowania uniknął również ks. Stanisław Tęgowski – Prefekt Gimnazjum Żeńskiego, który po wybuchu wojny wyjechał do Warszawy. Z kolei kapelan 67. Pułku Piechoty w Brodnicy dostał się do niewoli po klęsce kampanii wrześniowej. Trafił między innymi do obozów w Buchenwaldzie i Dachau, a po zakończeniu wojny wyemigrował. Wojna nie przerwała działalności parafii. Jej administratorem był ksiądz Paweł Panek z parafii w Mszanie. Okupanci niemieccy wywieźli z kościoła księgi parafialne oraz trzy zabytkowe dzwony, które już nigdy nie wróciły do Brodnicy. 22.01.1945 r. świątynia została uszkodzona przez pocisk artyleryjski, jej wnętrze zostało później zniszczone przez Sowietów.

Obecnie parafia pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej znajduje się w granicach diecezji toruńskiej, która została erygowana w roku 1992. Jej proboszczem jest ks. dr Mariusz Stasiak, który jednocześnie pełni funkcję dziekana dekanatu brodnickiego. W parafii pracuje czterech wikariuszy. Na terenie parafii działalność prowadzą również Siostry Służebniczki Maryi, które do Brodnicy sprowadził w roku 1920 ks. proboszcz Władysław Fischoeder. Odpusty parafialne przypadają 25listopada (św. Katarzyny Aleksandryjskiej) oraz szóstego sierpnia (Przemienienia Pańskiego).

Źródła: “Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość. T. 3 Dekanat brodnicki”, red. ks. S. Kardasz, Toruń 1998.

http://diecezja-torun.pl/diecezja/parafia/10/parafia-pw-swietej-katarzyny-aleksandryjskiej-w-brodnicy (data dostępu: 06.11.2016)

Autor: Justyna Kaniecka